Przecinek, kiedy stawiać przecinek, a kiedy nie stawiać przecinka?
Przecinek to najpopularniejszy interpunkcyjny znak rozdzielający.
Kiedy stawiamy przecinek?
Przecinek stawiamy, by oddzielić zdanie podrzędne od zdania nadrzędnego przed spójnikami, zaimkami, partykułami wprowadzającymi zdanie podrzędne, np.
aby, acz, aczkolwiek, albowiem, azali, aż, ażeby, bo, boć, bowiem, by, byle, byleby, chociaż, chociażby, choć, choćby, chybaby, chyba że, chyba żeby, co, cokolwiek, czy, czyj, dlaczego, dlatego, dlatego że, dokąd, dokądkolwiek, dopiero, dopiero gdy, dopóki, gdy, gdyby, gdyż, gdzie, gdziekolwiek, ile, ilekolwiek, ilekroć, ile razy, ile że, im, iż, iżby, jak, jakby, jak gdyby, jaki, jakikolwiek, jakkolwiek, jako, jakoby, jako że, jakżeby, jeśli, jeśliby, jeżeli, jeżeliby, kędy, kiedy, kiedykolwiek, kiedyż, kim, kogo, komu, kto, ktokolwiek, którędy, który, ledwie, ledwo, mimo iż, mimo że, na co, niech, nim, odkąd, o ile, po co, po czym, podczas gdy, pomimo iż, pomimo że, ponieważ, póki, przy czym, skąd, skądkolwiek, skoro, tak jak, tylko że, tym bardziej że, w miarę jak, wprzód nim, w razie gdyby, za co, zaledwie, zanim, zwłaszcza gdy, zwłaszcza jeżeli, zwłaszcza kiedy, zwłaszcza że, że, że aż, żeby.
Zawsze przed imiesłowem zakończonym na -ąc, -łszy, -wszy.
Wyjątek stanowi:
- wyraz wyjąwszy w znaczeniu oprócz.
- Sytuacja, gdy imiesłów jest poprzedzony spójnikiem lub zaimkiem względnym. Można wtedy nie postawić przecinka, aby podkreślić ciągłość.
Przecinkiem rozdzielamy zdania współrzędne bezspójnikowo, części zdania połączone bezspójnikowo.
Przecinek stawiamy przed spójnikami przeciwstawnymi, np.
a, ale, aliści, inaczej, jednak, jednakże, jedynie, lecz, natomiast, przecież, raczej, tylko, tylko że, tymczasem, wszakże, zaś, za to;
Ja mówię, a on do mnie.
Chciałbym, ale nie mogę.
Pracował ciężko, tymczasem efektów nie było.
Przecinek stawiamy przed spójnikami wynikowymi, np.
więc, dlatego, toteż, to, zatem, stąd, wobec tego, skutkiem tego, wskutek tego, i (= więc, toteż), przeto, tedy;
Zdałem egzamin, więc byłem wolny.
Dotarłem do celu, zatem mogłem odpocząć.
Rozpoczął się egzamin, i zaczął wypełniać test.
Przecinek stawiamy przed spójnikami synonimicznymi (wyjaśniającymi), np.
czyli, to jest, to znaczy, innymi słowy;
Substancja okazała się mieć wzór H2O, czyli to była woda.
Przecinek stawiamy przed powtórzonym spójnikiem (jeśli pełni identyczną funkcję), np.
Albo to robisz, albo nie.
Ani nie mam na to czasu, ani ochoty.
Przecinek stawiamy przed wyrażeniami, które mają charakter dopowiedzenia lub uwypuklają wcześniejsze treści, np.
chyba, ewentualnie, na przykład, nawet, prawdopodobnie, przynajmniej, raczej, taki jak;
W księgarni było wiele książek, na przykład atlasy geograficzne, słowniki, encyklopedie.
Spotkania będą cykliczne, przynajmniej raz w tygodniu.
Widziałem samochód, taki jak nasz.
Przecinek stawiamy po wyrazach oznaczających krzyk, np.
ach, halo, hej, ho, o, oj;
Halo, kto mówi?
Ach, co za gol!
O Boże, co dalej?
Podwójny przecinek służy do wyodrębniania:
Wyrazu, grupy wyrazów w ramach jednego zdania, np.
Zimno było wtedy, pamiętam, jak na Syberii.
Wydarzyło się to, o ile się nie mylę, rok temu.
Dopowiedzenia, np.
Lubi muzykę, zwłaszcza poważną, choć ceni również bluesa.
Bezustannie tryumfuje, na przykład w ostatnich mistrzostwach, więc jest już zmęczony sukcesem.
Wtrącenia, np.
bez wątpienia, bynajmniej, doprawdy, istotnie, na odwrót, naturalnie, niestety, niewątpliwie, niezawodnie, oczywiście, odwrotnie, owszem, przeciwnie, rzecz jasna, rzeczywiście, zapewne
być może, jak widać, niestety, przypuszczam, rzekłbyś, sądzę, wiadomo, zdaje się
Jestem przekonany, że nie ma sensu, doprawdy, pomagać mu.
Zdania podrzędnego, równoważnika zdania od zdania nadrzędnego, np.
Lekcje, na które jutro pójdę, będą ciekawe.
Nie chce z nikim rozmawiać, a z tobą najmniej.(drugi przecinek zastąpiony jest kropką)
Wyrażenia wprowadzającego wyjaśnienia i wyliczenia,
które rozpoczynają się najczęściej od czyli, to jest, to znaczy.
Wyrazy poza zdaniem, np.
inaczej, innymi słowy, krótko, słowem, ściśle, ściślej, ściśle mówiąc
Wyrazy w wołaczu, np.
Czy mogłabyś, kochanie, zrobić to dla mnie?
W tej funkcji może zostać zastąpiony przez nawiasy i myślnik. (nawiasy, myślniki, przecinki)
Przecinka nie stawiamy
Przecinka nie stawiamy przed spójnikami łącznymi, np.
i, oraz, tudzież, i zarazem, a (=i - a w funkcji łącznej)
Wyjątek stanowią połączenia spójników łącznych z przysłówkami i zaimkami, np. i to
Przecinka nie stawiamy przed spójnikami rozłącznymi, np.
lub, albo, bądź, czy
Jedziesz czy zostajesz?
To może być białe albo czarne.
Wyjątek stanowią połączenia spójników rozłącznych z przysłówkami i zaimkami, np. albo raczej, lub raczej, czy raczej, albo lepiej, lub lepiej,
Przecinka nie stawiamy przed spójnikami wyłączającymi:
ani, ni
Wyjątek stanowią połączenia spójników wyłączających z przysłówkami i zaimkami, np. ani też, ani nawet, czy może
Przecinka nie stawiamy przed powtórzonym spójnikiem i zaimkiem względnym upodrzędniającym poprzedzonym spójnikiem łącznym lub rozłącznym, np.
i że, albo że, i jak, i który;
Piszą o tym, jak jest i jak powinno być.
Byłem pewien, że odwiedzi mnie albo że przynajmniej napisz list.
Przecinka nie stawiamy w utartych zwrotach i frazeologizmach (nie stanowią zdania pojedynczego, ale okolicznik), np.
jak z bicza trzasł, kto wie co, leżeć jak ulał, nie wiadomo kiedy, nie wiedzieć po co, po raz nie wiem który, uciec gdzie pieprz rośnie, wiedzieć co w trawie piszczy;
Przecinka nie stawiamy przed zaimkami względnymi, pozorującymi zdanie podrzędne na końcu zdania:
Nie odpowiedziała mu i nie wiedział dlaczego.
Chciał pójść, ale nie miał pojęcia gdzie.
Przecinka nie stawiamy przed spójnikiem w połączeniach z partykułą, spójnikiem i przysłówkiem. Przecinek stawiamy wtedy przed całym wyrażeniem, np.
chyba że, chyba żeby, ile że, jak gdyby, jako że, mimo że, pomimo to, pomimo że, tylko że, tym bardziej że, właśnie gdy, właśnie jak, właśnie kiedy, podczas gdy, zwłaszcza gdy, zwłaszcza jeżeli, zwłaszcza kiedy, zwłaszcza że,
dlatego iż, dlatego że, dopiero gdy, podobnie jak, potem gdy, tak aby, tak by, tak iż, tak jak, tak jakby, tak że, tak żeby, taki jak, taki sam jak, tam gdzie, tam skąd, ten sam co, teraz gdy, to co, tym bardziej iż, tym bardziej że, w miarę jak, wprzód nim, wtedy gdy, z chwilą gdy (Musisz jechać szybko, tak aby nikt cię nie dogonił.)
Wyjątek! Jeśli akcent pada na partykułę, spójnik lub wyrażenie przyimkowe lub poprzedzone są wyrazem dopiero lub właśnie, wtedy rozdzielamy je przecinkiem (Musisz jechać tak, aby nikt cię nie dogonił).
Przecinka nie stawiamy w połączeniu dwóch spójników, spójnika i zaimka względnego, zaimka względnego i spójnika, typu:
a choć, a gdy, a jeśli, a kiedy, a mianowicie, a ponieważ, a więc, a że, i choć, który jeśli, że aby, że gdy, że jeśli
Ciekawostka:
Czasem pominięcie lub postawienie przecinka może decydować o znaczeniu zdania:
Kto wie co by się wtedy z nim stało. (= Nikt nie wie, co by się wtedy z nim stało),
Kto wie, co by się wtedy z nim stało? (= Który z was wie, co by się wtedy z nim stało?).